نشست «بزرگداشت ابن‌سینا» با حضور اساتید برجسته فلسفه و در روز سه‌شنبه، 1 شهریور1401 مصادف با روز ابن‌سینا در موسسه پژوهشی حکمت و فلسفه ایران برگزار شد. در این نشست احمدحسین شریفی، سیدمحمود یوسف‌ثانی، اسدالله فلاحی، محمدرضا کهنسال، محمدعلی قربانی، حنیف امین بیدختی و محمدجواد اسماعیلی سخنرانی کردند.

در این مراسم، حجت‌الاسلام احمدحسین شریفی که با موضوع «حکمت و شریعت در اندیشه ابن­ سینا» سخنرانی می­‌نمود، بحث از رابطه عقل و شرع یا عقل و وحی، و به تبعِ آن بحث از رابطه فلسفه و دین/شریعت را از چالشی‌ترین مباحث همه دوران اندیشه بشری دانست. به باور ایشان، همواره دیدگاه‌های متکثری پیرامون نسبت میان این دو امر مطرح بوده است. عده‌ای سخن از تعارضِ‌ بین عقل و شرع به میان ‌آورده و معتقدند  این دو هرگز با هم سازگاری ندارند. در مقابل، عده‌ای دیگر بر اساس تلقی خاصی که از دین و شریعت و نیز فلسفه داشتند سخن از حقیقت دوگانه به میان ‌آورده و معتقد بودند دو حقیقت وجود دارد که مقایسه آنها با هم نادرست است. بعضی دیگر که اغلب فیلسوفان مسلمان نیز در این طیف قرار می‌گیرند معتقد بودند عقل و وحی نه­ تنها با هم تعارضی ندارند بلکه با هم کاملا سازگارند و موید یکدیگرند. برای نمونه، ابن رشد می‌­نویسد که اندیشه برهانی به مخالفت با شرع و دین نخواهد انجامید و هرگز با هم مخالفتی نخواهند داشت. استدلالات ملاصدرا در حکمت متعالیه نیز در تایید همین دیدگاه است. 

رئیس موسسه پژوهشی حکمت و فلسفه ایران افزودند، در اینکه ابن­‌سینا به عنوان یک فیلسوف عقل‌گرای  مسلمان و بلکه به عنوان عقل‌گراترین فیلسوف مسلمان عملا ملتزم به شریعت بوده هیچ اختلافی نیست. از نظرگاه اندیشه­‌ای نیز ملاحظه می­‌شود که وی در رساله اقسام علوم عقلی، به تفصیل انواع علوم عقلی و فلسفی را دسته‌بندی کرده و بیان می‌کند که از میان این دسته‌بندی‌ها آشکار می­‌شود که هیچ‌یک از این­ ها مخالفتی با شریعت ندارد؛ کسانی که مخالفت حکمت و شریعت را ادعا می‌کنند خودشان گمراه هستند و به سبب ناتوانی و کوتاهی‌شان این گونه نتیجه گرفته‌­اند. ابن‌سینا در رساله «منطق شفا» نیز، فراتر از اثباتِ عدم تعارضِ حکمت علمی و شریعت، ارتباط تنگاتنگی را میان آن دو ایجاد می‌نماید (لینک فایل تصویری).

 در ادامه این مراسم، سیدمحمود یوسف­ ثانی که با موضوع «تمثیل عرفانی ابن سینا» سخنرانی می­ کرد با بیان اینکه آثار ابن سینا عمدتا یا در حوزه منطق و یا در حوزه مباحث فلسفی است، این پرسش را مطرح نمودند که چطور شده است که یکباره چند رساله با یک حیثیت خاص بین آثار او پیدا شده­ اند که به نحو بسیار زیادی با زبان و بیان و نوع مطالبی که در آثار دیگر او وجود دارد، متفاوت­ اند؟ مقصود همان رساله‌هایی است که به عنوان رساله‌های رمزی از آنها یاد می‌شود. هانری کربن هم در کتاب «تمثیل عرفانی ابن سینا» این کتاب‌ها را نوعی تمثیل عرفانی تلقی کرده است.

عضو هیئت علمی موسسه پژوهشی حکمت و فلسفه ایران، در پاسخ به این سوال که آیا نظام فکری‌ ابن سینا واجد یک حیثیت عرفانی هم هست یا نه؟ افزودند که پژوهشگران دو گرایش اصلی و کاملا متفاوت در این خصوص دارند. یک عده با قاطعیت منکرند که نظام فکری ابن سینا واجد جنبه عرفانی باشد. در راس این افراد، دیمیتری گوتاس قرار دارد که تلاش داشته تا نشان دهد که نظام فکری ابن سینا نظامی واحد و منسجم و یک مجموعه بوده که رویکرد عرفانی در آن جای نمی­ گیرد. عده دیگری معتقدند که با این قاطعیت نمی­ توان نفی حیثیت عرفانی از اندیشه‌های این سینا کرد ولی در این خصوص که این جنبه عرفانی خودش را چگونه نشان می‌دهد با هم اختلافاتی دارند. برخی اندیشه ابن سینا را دارای شکلی از عرفان طبیعی می‌دانند. برخی دیگر معتقدند که ابن سینا کاملا یک جنبه عرفانی در نوشته‌هایش داشته و در بیان نظام و فکر فلسفی خودش نهایتا سر از عالم عرفان و ذوقیات عرفانی درمی‌آورد. به اعتقاد دکتر یوسف­ ثانی، در نتیجه پاسخ به این پرسش که چرا ابن سینا چنین رساله‌های رمزی را به نگارش درآورده است مسبوق به این است که درباره وجود عنصر عرفان در نظام فکری ابن سینا چه موضعی داشته باشیم (لینک فایل تصویری).

  در ادامه مراسم بزرگداشت روز ابن سینا، اسدالله فلاحی، عضو هیات علمی مؤسسه پژوهشی حکمت و فلسفه ایران، که با عنوان «ابن‌سینا و فرمول‌های بارکن و بوریدان»، به ایراد سخنرانی می­ پرداختند، مطالب خود را در حوزه­ های زیر مطرح نمودند: 

1-رابطه سور و جهت،‌ 2-رابطه سور و جهت زمانی، 3-فرمول ­های بارکن و بوریدان، 4-ابن ­سینا و فرمول­ های بارکن و بوریدان، 5-اختلاف نظر معاصران، 6-اختلاف تفاسیر قدما 

 به اعتقاد ایشان، ابن ­سینا فقط تمایز «جهت سور» و «جهت حمل» را بیان کرده است و اشاره­ های او در دو کتاب شفا و اشارات، نشان­ دهنده باور او به فرمول­ های بارکن و بوریدان نیست. حتی پیروان ابن­ سینا از بهمنیار تا فخر رازی نیز از سخنان وی چنین فرمول­ هایی را استنباط نکرده­ اند. نخستین کسی که به صراحت به این فرمول­ ها اشاره کرده، افضل ­الدین خونجی است. 

دکتر فلاحی، در پایان خاطرنشان ساختند که ریشه مشکلات و تفاسیر گوناگون، در خود عباراتِ ابن ­سیناست که کلماتی را به­ کار برده که افراد در تفسیرش دچار مشکل شده­ اند. ایشان افزودند که البته طبیعتا در این فرصت کوتاه قضاوت قاطعی را نمی ­توان ارایه داد (لینک فایل تصویری). 

در ادامه، علیرضا کهنسال که با عنوان «برهان فصل و وصل ابن‌سینا» سخن می­ گفت، ضمن بیان اینکه ابن سینا بحث فصل و وصل را هم در شفا و هم اشارات مطرح نموده است، افزود که بیان وی در اشارات چه بسا بهتر و دقیقتر باشد. وی مقدمتا اظهار داشت که برخی می­ گویند که بایستی طبیعیات را کلا دور بریزیم که به اعتقاد من این اظهار ناشی از بی­ اطلاعی گوینده بوده و بی­ اساس است. نکته دوم اینکه اثبات هیولا یا نفی آن اصلا چه سود و زیانی برای ما دارد؟ به اعتقاد ایشان، هیولا اساس و قوام عالم مادی بوده و تحلیلِ حرکت و تحولات در این عالم به واسطه آن ممکن می­گردد. 

 به اعتقاد ایشان، از جمله واژه­ هایی که در این برهان فصل و وصل به کار رفته، اتصال است. اتصال یعنی کمیتی که دارای حد مشترک باشد. به عبارتی اتصال در اینجا یعنی امتداد! برهان بر این فرض است که انفصال بر پدیده عارض می­ شود و از آنجایی که اتصال و انفصال بر ضد همند، به محض اینکه اتصال آمد انفصال خواهد رفت. حالا نکته در اینجاست که این بحث­ ها هیچ ناسازگاری با علوم جدید ندارند. استاد دانشگاه فردوسی مشهد در پایان افزودند که «اشارات» ابن سینا بایستی با دقت بیشتری مورد توجه قرار می­ گرفت و از این منظر نمی ­تواند  با علوم جدید از جمله فیزیک کوانتوم در تضاد باشد. بر این اساس،‌ حد وسطِ برهان همواره جاری­ست،‌ فارغ از اینکه جسم در چه حالتی باشد. در نتیجه، به اعتقاد دکتر کهنسال، برهان فصل و وصل تمام بوده و هیچ اشکالی در آن نیست. بنابراین،‌ اولا ما بایستی طبیعیات را جدی گرفته و مطالعات بهتر و دقیقتری داشته باشیم. ثانیا نقطه کلیدی برهان فصل و وصل روی قابلیتِ اتصال است و این اتصال با هر فرضیه­ ای سازگار است. یعنی هر چیزی که دارای کمیت باشد، این اتصال در مورد آن صادق است. و اشکالاتی هم که بر این برهان شده بی­اساس است (لینک فایل تصویری).

 حجت­ الاسلام محمدعلی قربانی نیز در باب «ارتباط نفس و بدن از نظر ابن‌سینا» به سخنرانی پرداختند. طلیعه سخن ایشان این بود که یکی از شریف­ترین مباحث حکمی و معرفتی، بحث نفس است. مطلب دیگر اینکه ابوعلی سینا در میان حکما از یک نبوغ و برجستگی خاصی برخوردار است. حال باید افزود که ابن سینا یکی از علاقه­ مندان جدی بحث نفس بوده و در جای جای آثارش به این امر پرداخته است.  استاد قربانی در ادامه، ضمن بیان نظریات و اقوال در حدوث و قدوم نفس، به تجرد نفس و عدم نیازش به ابزار در برخی افعال اشاره داشتند. دکتر قربانی همچنین، به تفصیل، به ادله و استدلالات شیخ بر تجرد نفس پرداختند. در این میان، به باور ایشان،‌ یکی از نوآوری­ های ابن سینا روش خاص او در ثابت کردن تجرد نفس معروف به «انسان معلق در هوا»ست (لینک فایل تصویری). 

 در این نشست، حنیف امین بیدُختی، پژوهشگر دانشگاه لودویگ ماکسیمیلیان مونیخ نیز در خصوص «معرفت‌شناسی اضافه و مضاف در ابن‌سینا» سخن گفتند. ایشان پیش از هر چیز، خاستگاه این بحث را رساله مقولات ارسطو عنوان کردند، که به بحثی مناقشه­ انگیز نیز بدل شده است. ایشان در ادامه به مقایسه­ ای بین ویژگی­ های مضاف در ارسطو و ابن سینا پرداخته و تفسیری از تحلیل ابن سینا از مضاف را ارایه داشتند، که بنا بر این تفسیر، به اعتقاد دکتر بیدختی، ابن سینا پیشگام تفسیر نوارسطویانی مانند اکریل از «اصل تقارن شناختی»ست. 

دکتر محمدجواد اسماعیلی نیز به عنوان آخرین سخنران این مراسم، در موضوع «حرکت در مقولات: ابن‌سینا و مفسرانش»، ایراد سخن نمودند. ایشان با بیان اینکه طبیعیات شفا نسبت به طبیعیات اشارات کمتر مورد توجه قرار گرفته است،‌ افزودند از آنجایی که کتاب اشارات در اواخر عمر ابن­ سینا و به صورت موجز به نگارش درآمده،‌ باعث شده که عمده شارحان و مفسران ابن سینا به شرح و تفسیر این اثر همت گمارند. وی در ادامه به ذکر برخی از این شرح و تعلیقه­ ها اشاره داشتند.

 ایشان افزودند که بحث حرکت در مقولات در ذیل همین طبیعیات مطرح می­ گردد. به اعتقاد دکتر اسماعیلی،‌ نکته مهم در اینجا این است که ابن سینا در طرح بحث خود صرفا به ذکر آرای ارسطو بسنده نکرده و آثار شارحان وی را نیز مد نظر قرار می­دهد. به باور ابن سینا، حرکت نیازمند یک قلمرو و گستره می ­باشد. بر همین اساس وی در مقولات ارسطو، اعم از کم و کیف و ...،‌ بررسی و مداقه می­کند که در کدامیک از آن­ها، حرکت مقدور و میسور است؟ بنظر استاد اسماعیلی، شیخ نتیجه می­ گیرد که تنها در کمیت، کیفیت،‌ وزن، و مکان، حرکت می­تواند اطلاق شده یا جاری باشد (لینک فایل تصویری).