به گزارش روابط عمومی مؤسسه پژوهشی حکمت و فلسفه ایران، محمد شرف‌الإسلامی، در آخرین سخنرانی روز نخست همایش بین‌المللی «تاریخ منطق در جهان اسلام»، به ارائه گزارشی از آرای منطقی ابوالبرکات ناظر به کتاب القیاس «المعتبر» و تطبیق آن با آرای ارسطو و ابن سینا پرداخت. در ادامه نتایج بحث وی از نظر می‌گذرد:
ابوالبرکات
(۴۶۷–۵۴۷ ه.ق) جزو متفکرین و منطق دانان مکتب غرب و
بغداد در برابر مکتب شرق که ابن سینا سردمدار آن است، می باشد. در
مکتب و مدرسه غرب، ارسطو در رأس قرار دارد. سپس فارابی پیشرو نظام منطقی غرب در
جهان اسلام، و ابوالبرکات، فاصل بین فارابی و منطقیون بعد از خود از جمله: فخر
رازی، سهروری، خونَجی و ابن نفیس بشمار میرود.
منطق «المعتبر» از الگوی منطق اشارات
ابن سینا پیروی میکند، با این تفاوت که ابوالبرکات، بخش جدل (طوبیقا)، خطابه
(ریطوریقا)، و شعر (بوطیقا) را هر کدام در مقاله ای جداگانه مورد بررسی قرار داده
است. او مانند ابن سینا، بخش مقولات را حذف کرده، و بحث الفاظ و کلیات خمس را
بعنوان مدخل وارد نموده است. منطق
«المعتبر» در 8 مقاله تدوین شده است که شامل:
مدخل (الفاظ و کلیات خمس)، قضایا،
قیاس، برهان، جدل، سفسطه، خطابه و شعر
برخی از تمایزات کتاب قیاس «المعتبر»:
1)نمادین
سازی صورت قیاسی و ضروب اشکال
2)جعل
اصطلاح «امکان ذهنی» به جای «امکان عام»
3)خارج
کردن بحث قضایا و تناقض از بخش قیاس
4)نسبت
قیاس اقترانی و استثنائی
5)اختلاف
در جهات قضایا و مختلطات قیاس
6)...
|
نتایج فی اشکال القیاسات و ضروبها من القضایا الضروریة
|
|
|
کتاب
|
شکل اول
|
شکل دوم
|
شکل سوم
|
|
|
آنالیتیک
|
ضروریه
|
ضروریه
|
ضروریه
|
|
|
المختصر
|
کالقیاسات المطلقه
آعنی الضروریه
|
ضروریه
|
ضروریه
|
|
|
النجات
|
ضروریه
|
ضروریه
|
ضروریه
|
|
|
الاشارات
|
ضروریه
|
ضروریه
(بطور صریح و مستقل
اشاره ای
ندارد)
|
؟؟؟
(ارجاع به شکل اول)
|
|
|
الشفاء
|
ضروریه
|
ضروریه
|
ضروریه
|
|
|
المعتبر
|
ضروریه
|
ضروریه
|
ممکنه و مطلقه
غیرمحصلة الضرورة
|
|
نتایج فی اشکال القیاسات و
ضروبها من القضایا الممکنة
|
|
کتاب
|
شکل اول
|
شکل دوم
|
شکل سوم
|
|
آنالیتیک
|
رخدادپذیر (ممکنه)
|
ـــــــــــ
|
رخدادپذیر (ممکنه)
|
|
المختصر
|
ممکنه
|
ـــــــــــ
|
ممکنه حقیقیه
|
|
النجات
|
ممکنه
|
ـــــــــــ
|
ممکنه حقیقیه
|
|
الاشارات
|
ممکنه
|
ـــــــــــ
|
؟؟؟
|
|
الشفاء
|
ممکنه
|
ـــــــــــ
|
ممکنه حقیقیه
|
|
المعتبر
|
امکان (وجودی یا ذهنی)
|
امکان ذهنی
|
امکان (وجودی یا ذهنی)
|
|
|
نتایج فی المختلط من
مقدمات مطلقة و ضروریة
|
|
کتاب
|
شکل اول
|
شکل دوم
|
شکل سوم
|
|
آنالیتیک
|
ضروری أو غیر ضروری
|
ضروری أو غیر ضروری
|
ضروری أو غیر ضروری
(به شروط مختلف)
|
|
المختصر
|
تابع کبری در اطلاق و ضرورت
|
ضرورریه دائماً
|
تابع کبری در
اطلاق و ضرورت*
|
|
النجات
|
تابع کبری در اطلاق و ضرورت
|
ضروریه دائماً
|
تابع کبری
|
|
الاشارات
|
در اشارات بیان واضحی از این اختلاط پیدا نکردم.
|
ضروریه
|
؟؟؟
|
|
الشفاء
|
ضروری أو بالاطلاق (العام)
|
ضروریه
|
ضروریه (= اطلاق العام)
|
|
المعتبر
|
تابع کبری در اطلاق و ضرورت
|
تابع عکس سالبه که کبرای
شکل اول است
|
ضروری و
امکان ذهنی
|
|
نتایج فی المختلط من مقدمات مطلقة و ممکنة
|
|
|
کتاب
|
شکل اول
|
شکل دوم
|
شکل سوم
|
|
|
آنالیتیک
|
ممکنه یا مطلقه
|
غیرمنتج یا ممکنه
|
ممکنه
|
|
|
المختصر
|
ممکنه
|
ــــــــــ
|
ممکنه و مطلقه
|
|
|
النجات
|
مطلقه (سازگار
با ممکن)
أو ممکنه
حقیقیه
|
ــــــــــ
|
ممکنه
|
|
|
الاشارات
|
ممکنه
|
ــــــــــ
|
؟؟؟
|
|
|
الشفاء
|
ممکنه
|
ــــــــــ
|
ممکنه و مطلقه
|
|
|
المعتبر
|
ممکنه (ذهنی)
|
ممکنه (ذهنی)
|
ممکنه (ذهنی)
|
|
|
|
|
|
|
نتایج فی المختلط من مقدمات ضروریة و ممکنة
|
|
کتاب
|
شکل اول
|
شکل دوم
|
شکل سوم
|
|
|
آنالیتیک
|
ممکنه
(وأیضا مطلقه)
|
ضروری یا ممکنه
|
ممکنه
|
|
|
المختصر
|
نتیجه تابع کبری:
ممکنه أو ضروریه
|
ضروریه دائماً
|
نتیجه تابع کبری:
ممکنه أو ضروریه
|
|
|
النجات
|
نتیجه تابع کبری:
ممکنه أو ضروریه
|
ضروریه دائماً
|
نتیجه تابع کبری:
ممکنه أو ضروریه
|
|
|
الاشارات
|
ضروریه
|
ضروریه
|
؟؟؟
|
|
|
الشفاء
|
ممکنه (و حقیقیه)
|
بالامکان العام و بالضروره
|
ممکنه یا ضروریه
|
|
|
المعتبر
|
ممکنه (ذهنی)
|
ممکنه (ذهنی)
|
ممکنه (ذهنی)
|
|