«تأویل متن مقدس در اندیشۀ ابوزید»، «تأملی در وجودشناسی ابونصر فارابی» و «دو رساله فلسفی عرفانی» سه کتاب جدید موسسه پژوهشی حکمت و فلسفه ایران است که در خلال نمایشگاه کتاب تهران، در اختیار مخاطبان قرار گرفت.
به گزارش روابط عمومی مؤسسه پژوهشی حکمت و فلسفه ایران و به نقل از خبرگزاری کتاب ایران(ایبنا)، در «تأویل متن مقدس در اندیشه ابوزید» نوشته میثم توکلی‌بینا، تطور فکری نصر حامد ابوزید در گذر تاریخی عمر وی بررسی شده است. او سودای عبور از ظاهر متن اسلامی برای رسیدن به نسخه‌ای نوشده و فراخور دنیای مدرن دارد؛ شیدایی به غرب و وازدگی از شرق.
وی برای این گذارِ تأویلی، ابتدا، میراث معتزلی را پسندید، سپس، میراث صوفیانه مصر را و سرانجام از نسخه‌ای گادامری پرده برداشت. این مطالعه برای مرور بر میراث معتزله در تأویل و صوفیه در تعبیر، و شیوه پیوند ابوزید میان این دو مفید خواهد بود. نیز الگویی احتمالی برای نقادی اندیشه به صورت تاریخی-تحلیلی است.
«تأملی در وجودشناسی ابونصر فارابی» نوشته فاطمه شهیدی است. ابونصر فارابی را می‌توان اولین «فیلسوف»، به‌معنای حقیقی کلمه، در عالم اسلام دانست. او مهم‌ترین مسائل تاریخ فلسفه را، که توسط فیلسوفان بزرگ پیشین طرح شده‌بود، در بستر فکری-سیاسی-دینی که خود در آن قرار داشت بازطرح کرد. پاسخ‌های او به این مسائل به دلیل عمق اندیشه فلسفی‌اش، علی‌رغم برخی شباهت‌های ظاهری حتی در احکام و اصطلاحات، حامل روح و معنایی جدید متناسب با این بستر بود.
در یک سنت غالبِ پژوهشی، اندیشه بدیع و آرای نو‌آورانه فارابی، به‌ویژه در ساحت فلسفه نظری، گاه در سایه قوت و نظام‌مندی فلسفه سینوی و گاه به دلیل غلبه و مقبولیت فلسفه صدرایی، مغفول مانده است. در اکثر پژوهش‌ها، به‌ویژه در حوزه فلسفه نظری فارابی، به منظر و مقصود فلسفی او آن‌گونه که برای خودش مطرح بوده بی‌توجهی شده و تفاوت مهم یا مؤثری میان نظام، مبانی و آرای او با ابن‌سینا و حتی گاه ملاصدرا دیده نشده است.
در پژوهش حاضر تلاش شده است با تأمل در برخی مفاهیم بنیادین فلسفه اسلامی در آثار فارابی (از جمله موجود، ماهیت، امکان و وجوب) و فهم آن‌ها بر اساس متونی که در انتسابشان به او اطمینان نسبی وجود دارد، تصویر دقیق‌تری از اندیشه این فیلسوف بزرگ در حوزه وجودشناسی ارائه شود.
«دو رساله فلسفی عرفانی: تحفه سلیمانی و سؤال و جواب» نیز دو رساله فلسفی عرفانی است که به ضمیمه نسخه‌برگردان رساله ترکی «عقاید اولیاء سبعه» نوشته محمود بن برهان‌الدین زاهدى ترجمه از ترکی و اضافاتِ محمدرفیع پیرزاده زاهدی با مقدمه و تصحیحِ محمد سوری و مهدی عسگری است. دو رسالهاى که در کتاب حاضر به علاقه‌مندانِ فلسفه و عرفان اسلامی تقدیم می‌شود، «تحفه سلیمانی» و «سؤال و جواب» نام دارد.
«تحفه سلیمانی» در اصل نوشته شیخ محمود بن برهان‌الدین بن جمال‌الدین علی بن شیخ زاهد گیلانی از عارفان طریقت زاهدیه و صفویه و از نوادگان شیخ زاهد گیلانی (ف 700) و شیخ صفی‌الدین اردبیلی (ف 735) است.
شیخ محمود زاهدى در بیان باورهاى کلامی و طریقتیِ خود و پدران و اجدادش رساله‌ای مختصر به زبان ترکی نوشته و آن را «بیان عقاید اولیاءالله» (یا بر اساس نسخه ترکی: «عقاید اولیاء سبعه») نام نهاده است. او در این رساله، که به تقاضاى جمعی از «خواص» و به‌ویژه فرزندش شیخ‌زاده ملک‌طیفور نوشته شده، عقاید شیخ زاهد گیلانی و شیخ صفی‌الدین اردبیلی و سایر مشایخ سلسله زاهدیه و صفویه و برخی سخنان ایشان را نقل کرده است.
رساله «بیان عقاید اولیاءالله» را بعدها در اواخر سده یازدهم هجری یکی از نوادگان نویسنده به نام محمدرفیع زاهدى معروف به پیرزاده به زبان فارسی برگردانده و آن را به نام شاه سلیمان صفوی (ف 1105) «تحفه سلیمانی» نامیده‌است؛ یعنی همین رسالهاى که در کتاب حاضر تصحیح و تحقیق شده است. مترجم در ترجمه خود، بخشی از سخنان استادش ملارجبعلی تبریزی (ف 1080) را نیز به کتاب افزوده است.
از اصلِ ترکیِ رساله «بیان عقاید اولیاءالله»، که گویا تاکنون منتشر نشده باشد، یک نسخه خطی در کتابخانه آستان قدس رضوى به شماره 640 وجود دارد. عنوان رساله در نسخه ترکی «عقاید اولیاء سبعه» است. با توجه به اهمیت این نسخه خطی، نسخه‌برگردان (فاکسیمیله) آن در پایان کتاب حاضر منتشر می‌شود.
رساله دیگری که در اینجا نامش «سؤال و جواب» گذاشته شده است، رسالهاى است کوتاه که در کنار «تحفه سلیمانی» در یک مجموعه خطی قرار گرفته است. این رساله نه عنوان دارد و نه نام نویسنده، ولی با توجه به محتواى آن به نظر می‌رسد رساله دیگرى از شیخ محمود زاهدى باشد که محمدرفیع پیرزاده آن را نیز به فارسی ترجمه کرده و همچون «تحفه سلیمانی» پاره‌اى از افادات استادش ملارجبعلی تبریزى را نیز به آن افزوده است.
با توجه به اینکه این رساله، برخلاف «تحفه سلیمانی»، آغازه و انجامه ندارد، بعید نیست که بخش‌هایی پراکنده یا گزیده‌هایی از برخی پرسش‌ها و پاسخ‌هایی باشد که مریدان از محمود زاهدى پرسیده‌اند. گویا این پرسش‌ها و پاسخ‌ها به همین شکل باقی مانده و صورت نهاییِ رسالهاى مستقل به خود نگرفته است. در این رساله موضوع‌هاى مختلفی مورد پرسش قرار گرفته است و درمجموع بیست‌واندى سؤال مطرح شده که به فراخورِ هر سؤال جواب‌هاى کوتاه و بلندى داده شده است.
دو رساله حاضر علاوه بر اطلاعات ارزشمندی که از تاریخ و باورهای طریقت زاهدیه صفویه در اختیار ما می‌گذارند، بخش مهمی از اندیشه‌های ملارجبعلی تبریزی را نیز ارائه می‌کنند.