به گزارش روابط عمومی مؤسسه پژوهشی حکمت و فلسفه ایران، سخنرانی «مسألۀ اخلاق در عقلانیت نقاد» با ارائه دکتر علیرضا منصوری، عضو هیئت علمی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، در روز سه‌شنبه 14 آذرماه 1402، در محلّ مؤسسه برگزار شد. در ادامه گزارشی از این سخنرانی ارائه شده است:
فلسفۀ کارل پوپر ذیل عنوان عقلانیت نقاد یا عقل‌گرایی انتقادی چه در فلسفۀ سیاسی و چه در فلسفۀ علم دارای بنیان‌هایِ اخلاقی است. به رغم زیربنای اخلاقی فلسفه کارل پوپر، او نظریۀ اخلاقی جامعی برای رویکرد عقلانیت نقاد ارائه نکرد و به دلایلی تمایلی هم به این کار نداشت. اما این خلاء موجب بروز نقدهایی شده است.
در این سخنرانی با عنوانِ «مسألۀ اخلاق در عقلانیت نقاد» ضمن مروری بر مؤلفه‌های اخلاقیِ اندیشۀ پوپر و نقدهایی که به آن وارد شده است، یک برنامۀ پژوهشی در جهت ارایۀ یک نظریۀ اخلاقی هماهنگ و سازگار با عقلانیت نقاد پیشنهاد شد. این برنامۀ پژوهشی مؤلفه‌های مختلفی دارد، اما این سخنرانی بیشتر حول بررسی وضعیت هستی‌شناختی عامل اخلاقی بود.
در این بررسی از برخی دستاوردهای متأخر در تبیین‌های تکاملی در پیدایش رفتار اخلاقی و تلفیق آن با فلسفۀ ذهنِ پوپر توضیحی برای چگونگی پیدایش عامل اخلاقی ارایه شد. پیشنهاد طرح شده به طور خلاصه این بود که عامل‌های اخلاقی نفوسی هستند که در طیِ یک سناریویِ تکاملی و در تعامل با محیط به ظرفیت شناختی شخص‌بودگی دست یافته‌اند. این «شخص‌بودگی» یک ظرفیت شناختی است که به انسان توانایی پیروی از قاعده و قانون را فراتر از احساسات هیجانی می‌دهد.
در قسمت پایانی سخنرانی دربارۀ برخی از پیامدهای این پیشنهاد برای برخی مسائل مناقشه‌برانگیز مانند امکان بروزِ تصمیم‌هایِ غیرعقلانی، عینیت و چگونگیِ نقدپذیریِ داوری‌هایِ اخلاقی و امکانِ عامل اخلاقی شدنِ هوش مصنوعی صحبت شد. سخنران تأکید کرد که این پیشنهاد تا حد زیادی همراستا با رویکرد کانتی است. با این حال برخی از عقل‌گرایان نقاد رویکرد کانتی را مناسب نمی‌دانند و رویکرد جزءگرا و فایده‌گرایانه را ترجیح می‌دهند. انتخاب اینکه کدام رویکرد می‌تواند توسعۀ بهتری برای یک نظریۀ اخلاقی در عقلانیت نقاد باشد می‌تواند یک پروژۀ مستقل باشد.