معمای زمان و حدوث جهان

زمان چیزی است که می‌توان آن را نخستین خشت تفکر فلسفی به‌شمار آورد. رابطة زمان با دین و مذهب نیز به‌هیچ‌وجه کمتر از رابطة آن با فلسفه نیست. زمان چیزی است که همة امورِ زمان‌مند را به یکدیگر مرتبط می‌سازد. و البته هرآنچه در این جهان تحقق می‌پذیرد زمان‌مند شناخته می‌شود. زمان‌مند‌بودنِ هر‌آنچه در این جهان موجود است جز حادث‌بودن آنها معنی دیگری ندارد به‌این‌ترتیب طرح مسئلة زمان مستلزم طرح حادث‌بودنِ جهان نیز هست. حادث‌بودنِ جهان در همة ادیان آسمانی مسلم شناخته می‌شود و علمای مذاهب نیز تا‌ آنجا‌ که می‌توانند در جهت اثبات این مسئله کوشش و تلاش می‌کنند. سرنوشت اثبات حادث‌بودنِ جهان به هویت و حقیقت زمان بستگی دارد و هویت زمان بیش از اندازه بغرنج و پیچیده است. فهم و درک عادی و معمولی زمان برای بسیاری از مردم بسیار ساده و آسان است و کمتر کسی در ادارک معنی زمان با مشکل روبرو می‌گردد. ثانیه‌ها و دقیقه‌ها و ساعت‌ها و همچنین هفته‌ها و ماه‌ها و سال‌ها به آسانی قابلِ‌اندازه‌گیری بوده و از این طریق گذشته تاریخ معلوم می‌شود و به نوعی آینده نیز در برخی موارد قابلِ‌پیش‌بینی خواهد بود ولی کسی که از ماهیت زمان می‌پرسد و برای کشف حقیقت آن به جستجو می‌پردازد در ورطة حیرت فرو‌می‌رود و با انبوهی از پیچیدگی‌ها روبرو می‌گردد. همانگونه که یادآور شدیم بغرنج‌بودنِ مسئلة حدوث عالم نیز به بغرنج‌بودنِ هویت زمان مربوط می‌شود و اختلاف حکما و اندیشمندان در این باب نیز در همین مسئله ریشه دارد.