البلغة فی الحکمة

البلغة فی الحکمة تألیفِ قطب‌الدین ابوالفضائل عبدالقادر‌ بن حمزة ‌بن یاقوت الأهری، درگذشتۀ سال 657 هجری قمری، کتابی است در حوزۀ حکمت اسلامی- ایرانی. و مشتمل بر امهات مسائل حکمی. که در آن هم از روش تعقلی و استدلالی استفاده شده است و هم در جای‌جایِ مباحث به آیات بیّنات قرآنی و احادیث نبوی و مرویات صحابه و تابعان استناد شده است و هم به مواجید و دریافت‌های عرفانیِ عرفا و اهل شهود ارجاع داده شده است. به تعبیری، می‌توان گفت که در این کتاب، سه ساحتِ عقل و شهود و نقل با یکدیگر تلاقی می‌کنند و مباحث کتاب براساسِ این تلاقی و تلقی شکل می‌گیرند.

نویسنده کتابِ خود را به دو فن تقسیم کرده است: فنِ نخست به بحث دربارۀ ماهیت عالم و اقسام و اعراضِ آن می‌پردازد و فنِ دوم به بحث دربارۀ سببِ وجود عالم و صفات ذات و فعل او. هر فن نیز خود به دو قطبِ شمالی و جنوبی تقسیم می شود. قطبِ شمالیِ (اول) فنِ اول، خود دو باب دارد که بابِ نخست دربارۀ عنصریات است و بابِ دوم دربارۀ فلکیات. قطبِ جنوبیِ (دوم) فنِ اول هم دربارۀ امور روحانی یا عالم غیب و ملکوت که آن نیز خود دو باب دارد: بابِ نخست دربارۀ نفوس سفلی و بابِ دوم دربارۀ نفوس عالیه است. فنِ دوم هم مشتمل بر دو قطب است که قطب اولِ آن دربارۀ مبدأ مطلق و مشتمل بر چهار اصل درباۀ ذات و صفات و افعال و اسماء الهی است و قطب دوم دربارۀ معاد. در این قطب، دربارۀ دو معادِ روحانی و جسمانی و مسائل مربوط به نفس و قدرت‌ها و قوای خارق‌العادۀ آن، و از وحی و نبوت و معجزه و کرامت و حقیقتِ بهشت و جهنم بحث می‌شود و از جهت اشتمال بر مسائلی دربابِ نفس‌شناسی و وحی‌شناسی و  مباحث مرتبط با آنها اهمیت دارد. کتاب با ذیلی دربابِ انواع معقولات و روش‌های عامِ کسب مجهولات از معلومات و نیز بحثی دربارۀ ریاضت و مجاهدت پایان می‌یابد.

نکتۀ مهم آن است که این کتاب از منابع و مراجع ملاصدرا در تبیین برخی مباحث فلسفی و تفسیری است و در موارد متعددی از آن مطالبی مستقیماً اخذ یا نقل به مضمون شده است ولی در هیچ‌یک از آثارِ وی نامی از این اثر و نویسندۀ آن نیامده است. بیشترین منقولاتِ ملاصدرا از این کتاب در مفاتیح‌الغیب است.

پیشتر، این کتاب با عنوانِ الأقطاب القطبیة به‌وسیلۀ استاد مرحوم محمدتقی دانش‌پژوه تصحیح و منتشر شده است. تصحیحِ فعلی برمبنای چهار نسخۀ خطیِ موجود از کتاب در کتابخانه‌های مختلف انجام شده است و مصحح کوشیده است مآخذ و منابعِ مطالب منقول در آن را بازیابی کند و با افزودن یادداشت‌هایی توضیحی در رفع برخی ابهامات و مشکلاتِ آن بکوشد.