خلاصة الأفکار و نقاوة الأسرار

اثیرالدین مفضّل‌بن عمر ابهری، متکلّم، فیلسوف، منطق‌دان، ریاضی‌دان، و ستاره‌شناس پرآوازۀ ایرانی است که در دهۀ 590 هجری در ابهر زاده شد و در دهۀ 650 در شبستر درگذشت. وی شاگرد ریاضی‌دان بلندپایه، کمال‌الدین موصلی؛ و استاد منطق‌دان برجسته، دبیران کاتبی قزوینی، دانشمند بزرگ، خواجه نصیرالدین طوسی (دست‌کم به اندازۀ تعلیم اشارات)، و تاریخ‌نگار پرآوازه، ابن‌خلّکان بود. خلاصة الأفکار و نقاوة الأسرار تک‌نگاشت منطقی ابهری است که مروری بر فهرست بخش‌ها و فصل‌های آن در همان آغاز بر ما نمایان می‌سازد که نویسندۀ کتاب نه یک مقلّد صرف، بل مجتهدی تمام‌عیار است که با فحول منطق دورۀ اسلامی، یعنی فارابی، ابن‌سینا، و فخر رازی، پنجه در پنجه درافکنده است. نیز چالش نقادانۀ او با منطق‌دانان معاصرش ـ کسانی چون زین‌الدین کشّی ـ که، بدون ذکر نام، با تعابیری مانند «بعضهم»، «بعض المتأخرین»، و «بعض من تبع الإمام» از آنها یاد می‌کند، نشانگر آن است که بحث‌های منطقی در زمانۀ نگارش این کتاب، یعنی سدۀ هفتم، چه مایه زنده و پویا بوده‌اند. این اثر ارزشمند به اهتمام دکتر مهدی عظیمی، عضو هیئت علمی دانشگاه تهران، و با همکاری دکتر هاشم قربانی، عضو هیئت علمی دانشگاه امام خمینی قزوین، تصحیح شد و در بهار 1397 از سوی مؤسسۀ پژوهشی حکمت و فلسفۀ ایران روانۀ بازار نشر گردید. دکتر مهدی عظیمی در مقدمۀ تحلیلی مفصّلی که بر متن تصحیح‌شدۀ خلاصة الأفکار نوشته است، منطق ابهری در این کتاب را ذیل این سرفصل‌ها تحلیل کرده است:

1. بساطت تصدیق
2. پارادوکس مجهول مطلق
3. بداهت تصوّرات
4. تعریف‌پذیری ماهیات
5. موضوع منطق: تصورات و تصدیقات
6. ناکارآمدی دلالت التزامی
7. وجود: مبدأ تشخص متافیزیکی جوهرها
8. کشف گزارۀ طبیعی (قضیۀ طبیعیه)
9. درک شهودی از قاعدۀ معرفی سور وجودی
10. تسویر محمول
11.  گزاره‌های حقیقی و خارجی (حقیقه و خارجیه)
12. سامان‌دهی گزاره‌های وجهی (موجهه)
13. نقیض گزارۀ جزئی مرکّب
14. عکس مستوی در گزاره‌های حملی
15. عکس مستوی در گزاره‌های شرطی متصل
16. عکس نقیض در گزاره‌های حملی
17. عکس نقیض مقید
18. عکس نقیض در گزاره‌های شرطی متصل
19. هم‌ارزی میان گزاره‌های شرطی متصل
20. هم‌ارزی میان گزاره‌های شرطی منفصل
21. شروط انتاج در قیاس‌های حملی
22. قیاس‌های وجهی (موجهه)
23. قیاس‌های شرطی
24. قیاس خلف
25. پارادوکس دروغگو