علم الهی در سنّت عرفانی و صدرایی

تبیین نحوۀ علم خداوند به اشیا، به‌گونه‌ای که نه ایجابی از آن لازم آید و نه اجتماع فاعلیت و قابلیت را به‌دنبال داشته باشد و نه کثرتی را در ذاتش فراهم آورد، از غامض‌ترین مسئله‌های حِکمی است که کم کسی را یارای آن بوده‌است که به این تبیین بدون اعوجاج و انحراف راه یابد تا بدانجا که شیخ‌الرئیس، ابوعلی سینا، با آن ذکاوت و هوشمندی بی‌نظیرش و شیخ اشراق با وجود صفای ذهن و کثرت ریاضت‌های حِکمی و کشفی‌اش نیز از عهده‌اش برنیامدند. و اگر حالِ امثالِ ابن‌سینا و شیخ اشراق این‌چنین باشد، پس حال کسانی که اسیر عالَم حس و مبتلا به فریب طبیعت و مخالطت با آن هستند چگونه خواهد بود؟ قسم به جانم که تبیین صحیح این مطلوب جلیل، به‌گونه‌ای که موافق با اصول حِکمی و مطابق با قواعد دینی و بَری از نقض‌ها و منزّه از اشکالات باشد، در مرتبۀ اعلای قوای فکری بشری است و حقیقت این است که می‌توان این مسئله را تمام حکمت حقۀ الهیه انگاشت.
صدرالمتألهین، المبدأ و المعاد، ص 90ـ91