دو رسالۀ فلسفی ـ عرفانی

«تحفۀ سلیمانی» و «سؤال و جواب»

به ضمیمۀ نسخه‌برگردان رسالۀ ترکی «عقاید اولیاء سبعه»

 

دو رساله‌ا‌‌ى که در کتاب حاضر به علاقه‌مندانِ فلسفه و عرفان اسلامی تقدیم می‌شود، «تحفۀ سلیمانی» و «سؤال و جواب» نام دارد.

 

«تحفۀ سلیمانی» در اصل نوشتۀ شیخ محمود بن برهان‌الدین بن جمال‌الدین علی بن شیخ زاهد گیلانی از عارفان طریقت زاهدیه و صفویه و از نوادگان شیخ زاهد گیلانی (ف 700) و شیخ صفی‌الدین اردبیلی (ف 735) است.

 

شیخ محمود زاهدى در بیان باورهاى کلامی و طریقتیِ خود و پدران و اجدادش رساله‌ای مختصر به زبان ترکی نوشته و آن را «بیان عقاید اولیاءالله» (یا بر اساس نسخه ترکی: «عقاید اولیاء سبعه») نام نهاده است. او در این رساله، که به تقاضاى جمعی از «خواص» و به‌ویژه فرزندش شیخ‌زاده ملک‌طیفور نوشته شده، عقاید شیخ زاهد گیلانی و شیخ صفی‌الدین اردبیلی و سایر مشایخ سلسلۀ زاهدیه و صفویه و برخی سخنان ایشان را نقل کرده است. رسالۀ «بیان عقاید اولیاءالله» را بعدها در اواخر سده یازدهم هجری یکی از نوادگان نویسنده به نام محمدرفیع زاهدى معروف به پیرزاده به زبان فارسی برگردانده و آن را به نام شاه سلیمان صفوی (ف 1105) «تحفۀ سلیمانی» نامیده‌است؛ یعنی همین رساله‌اى که در کتاب حاضر تصحیح و تحقیق شده است. مترجم در ترجمۀ خود، بخشی از سخنان استادش ملارجبعلی تبریزی (ف 1080) را نیز به کتاب افزوده است.

 

از اصلِ ترکیِ رسالۀ «بیان عقاید اولیاءالله»، که گویا تاکنون منتشر نشده باشد، یک نسخۀ خطی در کتابخانۀ آستان قدس رضوى به شمارۀ 640 وجود دارد. عنوان رساله در نسخۀ ترکی «عقاید اولیاء سبعه» است. با توجه به اهمیت این نسخۀ خطی، نسخه‌برگردان (فاکسیمیله) آن در پایان کتاب حاضر منتشر می‌شود.

 

رسالۀ ‌دیگری  که در اینجا نامش «سؤال و جواب» گذاشته شده است، رساله‌اى است کوتاه که در کنار «تحفۀ سلیمانی» در یک مجموعۀ خطی قرار گرفته است. این رساله نه عنوان دارد و نه نام نویسنده، ولی با توجه به محتواى آن به نظر می‌رسد رسالۀ دیگرى از شیخ محمود زاهدى باشد که محمدرفیع پیرزاده آن را نیز به فارسی ترجمه کرده و همچون «تحفۀ سلیمانی» پاره‌اى از افادات استادش ملارجبعلی تبریزى را نیز به آن افزوده است.

 

با توجه به اینکه این رساله، برخلاف «تحفۀ سلیمانی»، آغازه و انجامه ندارد، بعید نیست که بخش‌هایی پراکنده یا گزیده‌هایی از برخی پرسش‌ها و پاسخ‌هایی باشد که مریدان از محمود زاهدى پرسیده‌اند. گویا این پرسش‌ها و پاسخ‌ها به همین شکل باقی مانده و صورت نهاییِ رساله‌اى مستقل به خود نگرفته است. در این رساله موضوع‌هاى مختلفی مورد پرسش قرار گرفته است و درمجموع بیست‌واندى سؤال مطرح شده که به فراخورِ هر سؤال جواب‌هاى کوتاه و بلندى داده شده است.

 

دو رسالهٔ حاضر علاوه بر اطلاعات ارزشمندی که از تاریخ و باورهای طریقت زاهدیهٔ صفویه در اختیار ما می‌گذارند، بخش مهمی از اندیشه‌های ملارجبعلی تبریزی را نیز ارائه می‌کنند.